اصول تولید بذر پیاز و مراحل بذرگیری پیاز

شکل
شکل
شکل
شکل
شکل
شکل
شکل
شکل
 تولید بذر پیاز
تولید بذر پیاز

اصول تولید بذر پیاز (بذرگیری پیاز)

مقدمه:

پیاز یکی از مهم ترین سبزیجاتی است که درسطح وسیعی درتمام دنیا کشت می گردد . در طبقه بندی جهانی کشت گیاهان سبزی وصیفی، پیاز دومین محصول پس از گوجه فرنگی می باشد. این گیاه به عنوان چاشنی و طعم دهنده در اکثر غذاها استفاده می شود. تندی مزه پیاز به دلیل وجود روغن فراری به نام سولفید پروپیل الیل بوده که میزان آن بسته به رقم، نوع خاک و عملیات مختلف کاشت، فرق می کند. این گیاه مفید دارای مصارف پزشکی و دارویی متعددی نیز میباشد.

خصوصیات گیاه شناسی پیاز

پیاز متعلق به خانوادهLiliaceae بوده ، یک محصول فصل خنک محسوب می شود ویک گیاه دوسالۀ علفی می باشد.برگ ها به شکل لوله ای توخالی است ، برگ های جدید از داخل برگ های قبلی و از طریق مجرایی ظاهر می شود. غلاف های برگ های مسن تر یا بیرونی، برگ های جوان تر را احاطه می کنند . بخش های زیرین(بنیادین) برگ ها دور ساقه را احاطه نموده و برای تشکیل سوخ، ضخیم و قطور می شوند. پس از رشد سال اول، یک سیستم ریشۀ سطحی فیبری متصل به یک صفحۀ بنیادین برگ های گوشتی دراطراف یک ساقۀ انتهایی مخروطی کوچک ایجاد می شود که این ساختار از نظر گیاه شناسی یک سوخ ۲ نام دارد. ساقه طی سال دوم طویل شده، پایۀ گل را تشکیل می دهد.گل دهی تحت تأثیر شرایط محیطی خاص انجام می شود. وقتی فاکتورهای آب و هوایی مساعد ومطلوب باشند، رشد نوک ساقه متوقف می شود تا بافت برگ ساز را تولید نموده و باعث آغاز تشکیل گل آذین شود.

گیاه شناسی پیاز
گیاه شناسی پیاز

مکانیزم تکثیر و تولید بذر پیاز :

پیاز عمدتاً دگرگشن است ( ۹۳ درصد ) ولی کمی خودگشنی هم رخ می دهد. برای تولید بذر خالص باید مزرعۀ تولید بذر پیاز از مزارع سایر ارقام پیاز و مزارع تولیدی رقم مشابه که دارای استانداردهای مورد نیاز خلوص رقم برای گواهی بذر نمی باشند حداقل ۱۰۰۰ متر برای تولید بذر پایه و مادری و ۵۰۰ متر برای تولید بذر گواهی شده فاصله داشته باشد.گل دهی و تشکیل بذر در آخر بهار یا اول تابستان و درنتیجۀ ورنالیزاسیون درطی زمستان صورت می گیرد. پس از این که بساک ها گرده خود را آزاد کردند کلالۀ گل پذیرنده گرده می شود و درنتیجه خودگشنی کاهش می یابد. به هرحال گرده افشانی به صورت آزاد عمدتاَ توسط حشراتی مثل زنبورعسل و زنبورهای برگخوارکه گرده را از یک گل به گل دیگر می برند، متداول است. تولید مطلوب بذر وقتی صورت می گیرد که ۱۲ تا ۲۴ کندو در هرهکتار از کندو ها به حاشیۀ مزارع بذری منتقل شوند.

 

عواملی که گرده افشانی و تولید بذر در پیاز را با مشکل مواجه میکند

الف-

در سال هایی که آب و هوای خشک و بسیار گرم غالب است، شهد گل برای زنبورها غیر جاذب می شود. دراین مواقع زنبورها به سمت مزارع  دیگر جذب شده و گرده افشانی صورت نمی گیرد.

ب-

مقادیر زیاد پتاسیم و ازت در شهد گل سبب غیرجاذب شدن گل برای زنبور عسل می گردد.

ج-

دماهای بالا همچنین منجر به مرگ گل ها و عدم تکامل بذر ، می گردد. برای به حداقل رساندن این مشکل، مه پاشی گیاهان بذری پیاز توسط آبیاری بارانی ،عملکرد بذر را هنگامی که دما بیش از ۳۸ درجۀ سانتی گراد می شود، افزایش می دهد.

 تولید بذر پیاز
تولید بذر پیاز

فرآیند تولید بذرپیاز:

تولید بذر پیاز می تواند به صورت گرده افشان آزاد یا هیبرید باشد . چون هیبریدها دارای یکنواختی بیشتر، عملکرد بالاتر و مقاومت بیشتری نسبت به بیماری ها هستند، امروزه اکثراً بذر هیبرید تولید می شود . هیبریدها می توانند هم توسط روش سوخ به بذر ۱ و هم بذر به بذر تولید شوند.

 

خاک مناسب پرورش پیاز:

پیاز در انواع مختلفی از خاک ها به جز خاک های رسی سنگین می تواند به صورت موفقیت آمیزی کشت شود. خاک های شنی لومی ، سیلتی لومی و خاک های نفوذپذیر عمیق که رطوبت کافی را نگهداری می کنند، برای کشت پیاز بسیار مناسب هستندخاک های معدنی باید به منظور حفظ رطوبت و بهبود ساختمان فیزیکی خاک، با مواد آلی اصلاح شوند.
PH . برای کشت پیاز، خاک نباید قلیائیت پایینی داشته باشد و باتلاقی و رسی سنگین باشد در خاک های شنی سبک، پیازها نسبت به خاک های سنگین زودتر می رسند. پیاز به اسیدیتۀ بالای خاک نیز حساس است. حداقل دمای خاک برای جوانه زنی
۲۳ درجۀ سانتی گراد و حداکثر ۳۵ درجۀ سانتی گراد است.

 تولید بذر پیاز
تولید بذر پیاز

 

ارقام مختلف پیاز:

ارقام پیاز از لحاظ بسیاری از صفات ازجمله عکس العمل به طول روز، رنگ پوست و گوشت، اندازه و شکل پیاز، تندی و سفتی بافت پیاز، عملکرد، مقاومت به آفات و بیماری ها و قابلیت انبارمانی با یکدیگر تفاوت دارند. اصولاً برای انتخاب ارقام باید به خصوصیات اقلیمی منطقه توجه کرد، چون تعدادی از ارقام برای کشت در روزهای طولانی مناسب بوده و برعکس، تعدادی از ارقام هم برای کشت در مناطق با روزهای کوتاه مناسب می باشند. پیاز قرمز آذرشهر یک رقم روزبلند، پیاز سفید، ساری رقم روز متوسط و تگزاس ارلی گرانو یک رقم روز کوتاه است.

ارقام مختلف پیاز
ارقام مختلف پیاز

ارقام با کشت زمستانه برای تولید و گسترش سوخ به روزهای بلند با دماهای بالا نیاز دارند. از طرفی ارقام تابستانه ۱ (مرداد تا آذر) نیاز به طول روز کوتاه و دمای معتدل دارند. اگر تولید و رشد سوخ با هوای سرد و دمای کم مصادف شود، به گل رفتن رخ می دهد. به همین دلیل وقتی پیاز تابستانه دیر و پیاز زمستانه زودکشت شود، شانس به گل رفتن زیاد می شود. درصورت کشت پیاز تابستانه کمی زودتر (اول مرداد ) و کشت دیرتر پیاز زمستانه (دی تا بهمن) ساقه های گل دهنده کمتری تولید میگردد

ارقام مختلف پیاز
پیاز قرمز
پیاز زرد
پیاز زرد

زمان کاشت پیاز برای تولید بذر یا سوخ مناسب

زمان کشت، عمدتاً بستگی به خصوصیات رقم و منطقه دارد. در مناطق گرم با زمستان های معتدل، بذر در پاییز کشت می شود، در مناطق سرد و معتدل سرد مانند آذربایجانشرقی که از مهم ترین مناطق کشت و تولید پیاز است، بلافاصله پس از رفع خطر یخبندان معمولا از ۱۵ اسفند تا ۱۵ فروردین کشت می شود. کشت دیرهنگام بذر در این مناطق سبب کوچک ماندن سوخ ها، زیاد شدن تعداد پیازهای دارای گردن کلفت و کاهش کیفیت انبارداری سوخ ها می شود . معمولا در نقاط گرمسیر ارقام زودرس و در مناطق سردسیر ارقام دیررس کشت می شود . در مناطق دارای فصل رشد کوتاه تر باید کشت بذر زودتر صورت گیرد.

 تولید بذر پیاز
تولید بذر پیاز

ارقام با کشت زمستانه برای تولید و گسترش سوخ به روزهای بلند با دماهای بالا نیاز دارند. از طرفی ارقام تابستانه ۱ (مرداد تا آذر) نیاز به طول روز کوتاه و دمای معتدل دارند. اگر تولید و رشد سوخ با هوای سرد و دمای کم مصادف شود، به گل رفتن رخ می دهد. به همین دلیل وقتی پیاز تابستانه دیر و پیاز زمستانه زودکشت شود، شانس به گل رفتن زیاد می شود. درصورت کشت پیاز تابستانه کمی زودتر (اول مرداد ) و کشت دیرتر پیاز زمستانه (دی تا بهمن) ساقه های گل دهنده کمتری تولید می گردد.

روش کشت :

کشت به دو صورت نشاکاری و کاشت مستقیم در زمین اصلی انجام می شود . در روش نشاکاری زمینی که برای خزانه درنظر گرفته می شود، باید حاصلخیز، زهکش دار، عاری از علف هرز و آفتاب گیر باشد. زمین خزانه باید با شخم، دیسک و هرس کاملاَ آماده شود

 تولید بذر پیاز
تولید بذر پیاز

مدیریت تغذیه پیاز :

هدف از کوددهی گیاهان بذری پیاز این است که سوخ های پیاز قبل از آغاز زمستان به منظور تولید پایه های بذری قوی ونیرومند در بهار، اندازه مطلوب و مناسبی را کسب کنند. گیاه پیاز به دلیل محدود و سطحی بودن ساختارهای ریشه به کودها به خوبی پاسخ می دهد. معادل ۵۶ کیلوگرم در هکتارازت باید در خاک قابل دسترس باشد و یا قبل از کشت ، این میزان ازت بایستی در خاک پخش شود. مصرف نیتروژن اضافی در هر هکتار به صورت یک یا دو کود سرک ، این ماده را به راحتی دراختیار ریشه قرار می دهد.

روش های تولید بذر پیاز و بذرگیری :

دو روش برای تولید بذر پیاز وجود دارد:

۱-روش بذر به بذر:

در این روش محصول سوخ اولین فصل درطی زمستان در مزرعه باقی می ماند تا در فصل بعدی، بذر تولید نماید. در این روش گیاهان زودتر کشت شده و مدت بیشتری نیز زمین را اشغال می کنند و به دلیل لزوم برآورده شدن نیاز سرمایی گیاهان جهت گلدهی، تاریخ کاشت مناسب از حساسیت ویژه ای برخوردار است. بذر در تابستان کشت می شود، معمولاَ اواسط تیر تا اواسط شهریور زمان کشت بذر است. در آخر پاییز به منظور باقی ماندن سوخ ها در سرمای زمستان، در مزرعه از مالچ استفاده می شود. در بهار بوته ها را به فاصلۀ ۳۰ سانتی متر تنک می کنند. این روش برای ارقامی که دارای کیفیت نگهداری وانبارداری کم هستند به کار رود.

اصول تولید بذر پیاز
اصول تولید بذر پیاز

این روش منجر به عملکرد بالاتر بذر نسبت به روش سوخ به بذر می گردد چون گیاهان بیشتری در هر هکتار وجود داشته و زمان کمتری صرف استقرار سوخ ها می شود ولی کیفیت بذر تولید شده کمتر از روش سوخ به بذر است و همچنین جدا کردن و حذف گیاهان خارج تیپ به صورت مؤثر و کارآمد امکان پذیر نمی باشد، چون سوخ ها در مزرعه باقی می مانند و بنابراین تولید بذرئ کاملاَ خالص امکان پذیر نیست و بذر تولید شده با این روش برای تکثیر بعدی مناسب نمی باشد .

۲-روش سوخ به بذر(تولید بذر از سوخ مادری):

درروش سوخ به بذر که روش متداول تولید بذر پیاز است، سوخ های پیاز رشد کرده، در پاییز برداشت و انبار شده و در بهار مجددا کشت می شوند. نیاز ورنالیزاسیون سرمایی درطی انبار کردن سوخ در زمستان رفع می شود. این روش گران تر از
روش بذربه بذر می باشد ولی به کشاورز به راحتی اجازه جداکردن سوخ های خارج تیپ، بیمار یا نامطلوب را می دهد. این روش درابتدا برای حفظ بذر پایۀ پیاز به کار رفت. به طور کلی تولید بذر در این روش در دو مرحله صورت می گیرد:

 تولید بذر پیاز
تولید بذر پیاز

الف) مرحلۀ تولید سوخ ب) مرحلۀ تولیدبذر پیاز

 

تناوب و فاصلۀ ایزولاسیون در بذرگیری پیاز:

در زمینی که برای تولید بذر سوپرالیت و الیت به کار می رود، حداقل ۲ سال قبل و برای تولید بذر گواهی شده حداقل یک سال نباید پیاز کشت شده باشد و همچنین حداقل فواصل ایزولاسیون برای تولید بذر سوپر الیت و الیت ۱۰۰۰ متر و برای بذر گواهی
شده ۵۰۰ متر است.

کشت درخزانه :

بسته به شرایط آب و هوایی هر منطقه، کشت در زمین اصلی در پاییز و بهار انجام می شود که۱ تا ۲ ماه قبل از انتقال نشاها به زمین اصلی، بذرها را در خزانه می کارند. فاصلۀ کشت ۷ / حدوداً ۵ تا ۱۰ سانتی متر و عمق کشت بذر هم ۳ تا ۱۰ میلی متر است.

 تولید بذر پیاز
تولید بذر پیاز

انتقال نشاء :

– در مناطق سرد و معتدل سرد، انتقال نشاها از گلخانه به زمین اصلی در اوایل بهار (گیاهچه های ۹- ۸ هفته ای) پس از رفع یخبندان انجام شده و در مناطق گرمسیر هم در پاییز گیاهچه های ۷هفته ای به زمین اصلی منتقل می شوند. ضخامت نشاها موقع انتقال به زمین اصلی، به اندازه نصف قطر مداد و حدود۱۲ سانتی متر می باشد .

برداشت و ترمیم سوخ ها :

سوخ های کاملاَ رسیده باید در آخر بهار یا اول تابستان برداشت شده و در پاییز مجددا کشت شود. سوخ های برداشت شده در پاییز هم ممکن است به مدت چندین هفته انبار شوند و در بهار دوباره کشت شوند

انبارکردن سوخ ها :

دمای پایین ، آب و هوای نسبتاً خشک با رطوبت نسبی پایین و تهویۀ زیاد، تلفات انبارداری سوخ های پیاز را کاهش می دهد

تولید بذر پیاز
تولید بذر پیاز

کاشت مجدد سوخ ها :

سوخ ها در بسترهای مسطح خاک به عمق۷سانتی متر با فاصلۀ ۳۰ سانتی متر کشت می شوند.
۱۱۲۵۰ سوخ برای کشت یک هکتار مزرعه، نیاز است. وزن واندازه سوخ برعملکرد  بذر پیاز تأثیر زیادی دارد و هرچه بزرگ تر باشد، عملکرد بذر بیشتر است. هرچند افزایش دراندازه و وزن سوخ منجر به عملکرد بالاتر بذر می گردد ولی درصورت انتخاب سوخ های بسیار بزرگ (وزن، بیش از ۹۰ گرم ) به مقدار بسیار زیاد بذر ( ۶تن در هکتار ) نیاز خواهد بود.

اصول بذرگیری پیاز

کشت سوخ ها و تولید بذر(سال دوم):

آماده سازی زمین :

برای تهیۀ بستر مناسب کشت، یک شخم عمیق و سپس سه تا چهار چنگک و غلطک زدن زمین انجام می شود

 انتخاب سوخ ها :

عملکرد بذر تحت تأثیر اندازه سوخ است. اندازه بزرگ تر سوخ سبب عملکرد بالای بذر می شود .
سوخ های سالم با اندازه ۶ سانتی متر که ازنظر رنگ و شکل وسایر خصوصیات با رقم مورد کشت – تطابق دارند، برای تولید محصول خوب، انتخاب می شوند

مقدار بذر(سوخ):

بسته به رقم و اندازه سوخ مادری، مقدار سوخ لازم جهت کشت متغیر است. اما معمولاَ حدود ۱۰تن سوخ مادری برای کاشت یک هکتار لازم است که تحت شرایط خشکی و کمبود آب ممکن است این مقدار تا ۳ کیلوگرم در هکتار کاهش یابد

 تاریخ کاشت :

کشت های پاییزه حتی الامکان باید زود انجام شود تا گیاهان قبل از سرمای زمستان، رشد کافی نموده و تعداد ساقه های بیشتری تولید نمایند. در عین حال کشت خیلی زود سبب رشد رویشی زیاد و گسترش بیماری ها در زمستان می شود. در مزارع بذری که در بهار کاشته می شوند به محض این که شرایط آب و هوایی اجازه دهد باید اقدام به کشت نمود. درصورت کاشت دیرهنگام، امکان این که بوته ها به جای گلدهی، مجددا تولید سوخ نمایند وجود دارد، همچنین در کاشت دیرهنگام ممکن است گرده افشانی و دوره پرشدن دانه با گرمای تابستان مواجه شود و عملکرد به شدت کاهش یابد
مشابه آنچه که در سال نخست صورت گرفته است، بایستی انجام شود.

تولید بذر پیاز
تولید بذر پیاز

برداشت بذر، خشک کردن و خرمن کوبی :

باوجودی که همۀ چترهای حاوی بذر روی یک گیاه پیاز به طور همزمان نمی رسند ، معمولا برداشت در مزرعۀ بذری در یک زمان انجام می شود. این کار با برداشت چترهای بذری در رطوبت حدودا ۳۰ درصد (که چترها تعدادی کپسول باز با بذرهای سیاه رسیده دارند) با دست که ساقۀ گل دهنده را از ۱۰ تا ۱۵ سانتی متر زیر چتر بریده می گردد، انجام می شود. هنگام برش، چتر درکف دست محفوظ شده و بین انگشتان نگه داشته می شود تا از ریزش بذر جلوگیری شود . چترهای حاوی بذر درون یک کیسۀ کرباسی ریخته شده، در کامیون ها بارگیری و از مز ارع حمل می شوند

نکته مهم درخصوص نگهداری بذور پیاز

بذرها نباید بیش از ۱ تا ۲ روز درون کیسه ها رها شوند، چون توده بذر گرم می شود وسبب کاهش کیفیت بذر خواهد شد. چترها با دمیدن هوا درون جعبه ها یا مخازن بزرگ و یا با پخش کردن بذرها به صورت یک لایۀ کم عمق روی یک سطح تمیز درمعرض
آفتاب، خشک می شوند. بذرها تا برای خرمن کوبی تا حدی خشک می شوند که کپسول ها و ساقه های کوچک بذر هنگامی که در کف دست غلطانده می شوند به راحتی خرد و شکسته شوند. اگر بذرها توسط گرما خشک می شوند باید دردمای ۳۲ درجۀ سانتی گراد تا وقتی مقدار رطوبت بذر کمتر از ۱۸ درصد باشد، سپس در ۳۸ درجۀ سانتی گراد تا زمانی که رطوبت زیر ۱۰ درصد شود و در دمای ۴۳ درجۀ سانتی گراد تا زمانی که مقدار رطوبت مناسب انبارداری حاصل شود، خشک شوند. خرمن کوبی با کمباین انجام می شود. مقدارعملکرد برای لاین های گرده افشان به صورت آزاد۳۳۶ کیلوگرم در هکتار و برای لاین های هیبرید  تا ۱۱۲۰ کیلوگرم در هکتار است.

تولید بذر پیاز
تولید بذر پیاز

بهترین زمان برداشت بذر پیاز به صورت مکانیزه هنگامی است که وزن خشک ۷۰درصد باشد حدود۴۵ روز پس از شروع گل دهی است. یک معیار دیگر رسیدن مزرعه، وقتی – که این زمان حدوداً ۶۰درصد چترها در مزرعه بذر رسیده دارند وکپسول ها، باز بوده وبذرهای سیاه قابل  مشاهده هستند که معمولاََ ۱۰ تا ۱۲ روز قبل از روش سنتی برداشت چترها با دست، می باشد .

فرآوری بذر:

پس از خرمن کوبی، بذرهای پیاز برای حذف علف های هرز، بذرهای سبک و کاه و کلش بوجاری می شوند. بوجاری اولیه با بوجار عبوردهنده هوا ۱ و به دنبال آن صفحۀ ثقلی انجام می شود . در برخی موارد برای جدا کردن مواد زائد کوچکتر و بذرهای سبک و پوک، بذرها شسته می شوند . بذرهای سنگین خوب ته نشین می شوند درحالی که بذرهای سبک و ضعیف شناور می مانند. تیمار شستشو نباید از سه دقیقه بیشتر شود، چون بذرها به سرعت آب را جذب کرده و درنتیجه کیفیت بذرکاهش می یابد. بذرهای سنگین، جدا شده و بلافاصله دریک سانتریفیوژ با چرخش خشک شده و سپس توسط هوا خشک می شوند. بذر تا رطوبت کمتر از ۱۲ درصد قبل از انبارداری، خشک می- شود. بذر پیاز باید قبل از کیسه کردن وبسته بندی کاملاَ خشک شود، چون بذر مرطوب به زودی شروع به گرم شدن و کپک زدن می کند و به سرعت قوه نامیۀ آن کاهش می یابد . بهترین روش
بسته بندی بذر پیاز، نگهداری بذر در ظروف فلزی دربسته و یا کیسه های زرورقی می باشد.

 انبارداری بذر :

بذر پیاز دربین محصولات اصلی و مهم، یکی از بذرهایی است که به سرعت فاسد شده و کیفیت خود را ازدست می دهد. هنگامی که بذرها در شرایط گرم مرطوب نگهداری یا انبار شوند در عرض کمتر از یک سال قابلیت حیات خود را کاملاَ از دست می دهند

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

14 − شش =

enemad-logo